Perspectief op nieuwe vormen van atelier- en broedplaatsbeheer in Gelderland was donderdag 20 april 2023 het onderwerp van Factor 50, een netwerkbijeenkomst georganiseerd door Beeldende Kunst Arnhem en Beeldende Kunst Nijmegen in de Nieuwe Coehoorn in Arnhem.

Gespreksleider is Marlies Leupen en in de zaal zit een gemengd gezelschap van kunstenaars, vertegenwoordigers van kunstorganisaties, en beleidsmakers van verschillende Gelderse gemeentes.
De vraaggesprekken gaan over het atelier- en broedplaatsbeheer in Nederland en in het bijzonder hoe het anders zou kunnen in Gelderland. Wat is er nodig om het vestigingsklimaat voor kunstenaars in Gelderland te bevorderen? En hoe kan de samenwerking van kunstenaars, gemeentes en woningbouwvereniging in de provincie verbeteren?

• Aan de hand van een aantal voorbeelden wordt inzichtelijk gemaakt hoe het zelf verwerven van atelierruimtes in zijn werk kan gaan. Marlies gaat hierover in gesprek met Niels Albers, Jessy Rahman en Astrid Nobel.
• Hoe kunnen we in Gelderland duurzame atelierruimtes ontwikkelen? Aan het woord komen Berry Kessels en Bernard Smits.
• Als laatste volgt een gesprek met Riemer Dekker (Nijmegen) en Stef Katwijk (Arnhem), zij werken beiden bij de gemeente als beleidsadviseur Kunst & Cultuur en vertellen over hoe de gemeente omgaat met atelier- en broedplaatsen. 

Wat kan de sector zélf bijdragen aan verbetering van de huidige situatie in Gelderland?
Als voorbeeld en ter inspiratie gaat Marlies in gesprek met Niels Albers van het ateliercomplex Square28 in Amsterdam, en met Jessy Rahman en Astrid Nobel van Quartair in Den Haag.

Square 28
Niels Albers is beeldend kunstenaar in Amsterdam en heeft samen met twee andere kunstenaars het ateliercomplex Square28 opgebouwd in Amsterdam-West. Aanleiding was het gebrek aan goede, ruime en betaalbare ateliers in Amsterdam. Na een traject van ruim drie jaar is het idee van een schijnbaar onhaalbaar plannetje uitgegroeid tot een gebouw van twee verdiepingen, met meerdere ateliers-werkruimtes. Op dit moment zijn er 13 ateliers en 18 gebruikers en is het in coöperatief eigendom en beheer, de gebruikers beheren gezamenlijk het gebouw en hebben zeggenschap in de besluitvorming. Hierdoor ontstaat er een duurzame en vooral prettige werkplek.
Belangrijk punt is de financiering, hoe zo’n plan te realiseren zonder gemeentelijke of rijkssubsidies. Niels vertelt hoe zij het geld hebben verworven om dit complex te kunnen bouwen, via crowdfunding en 42% kwam van privé-investeerders. Maar ook veel is uit eigen zak betaald.

• Tip van Niels voor mensen die een vergelijkbaar project willen starten: veel gesprekken voeren met mogelijke investeerders en goede afspraken maken over het terugbetalen van de investering.
• Ter informatie: artikel over Square 28 geschreven door Alexander Ramselaar 

Quartair
Jessy Rahman, man van het eerste uur en medeoprichter, vertelt over het ontstaan van Quartair. Een groep net afgestudeerde studenten van de Koninklijke Academie voor BK in Den Haag heeft in 1992 de oude broodfabriek gekraakt en richtte de non-profit organisatie Quartair op. Een ideaal pand voor atelier- en expositieruimtes. Dit groeit uit tot een onafhankelijk en eigenzinnig kunstenaarsinitiatief en fungeert als een platform voor productie, presentatie en artistiek debat. Het pand is nu in eigendom van de gemeente en wordt beheerd door een Stichting.
Op dit moment gebruiken 12 kunstenaars 7 ateliers en op de begane grond bevindt zich een expositieruimte. Quartair biedt op dit moment kunstenaars een contract van 5 jaar. Een van de kunstenaars is Astrid Nobel en zij huurt al 8 jaar een atelier en is ook betrokken bij de expositieruimte. Ze is erg te spreken over de doorloop van kunstenaars binnen Quartair.
Ook Quartair had zoals iedereen te maken met het stijgen van de energiekosten. Zij hebben dit probleem opgelost door zonnepanelen te plaatsen, hebben de jaaruitgaven opnieuw berekend en op basis daarvan een eerlijke verdeling gemaakt. Soms komt de gemeente ook met een financiële tegemoetkoming, maar dit biedt geen zekerheid voor de lange termijn.
Tips van Jessy en Astrid voor kunstenaars in Gelderland

• Vraag altijd de oudere generatie hoe zij iets zijn opgestart, hier kun je van leren
• Wees kritisch op wie je een atelier verhuurt, zorg voor actieve kunstenaars zodat ruimtes altijd goed benut worden, en bijvoorbeeld niet worden gebruikt als opslag.
• Gemeentes zijn altijd opzoek naar nieuwe woonruimtes. Zoek dus naar plekken waar de gemeente niet snel potentie in ziet voor woningbouw en dan hier een atelierruimte beginnen 

Hoe kunnen we in Gelderland duurzame atelierruimtes ontwikkelen?
In gesprek met Berry Kessels, projectmanager cultureel vastgoed bij SLAK ateliers, en met Bernard Smits, directeur-bestuurder Woningbouwvereniging Gelderland (WBVG) over een nieuw project in Nijmegen en over nieuwe vormen van atelier- en broedplaatsen in Gelderland. Hoe kun je op een duurzame manier nieuwe atelier- en broedplaatsen creëren? En in welke vorm kan dit gebeuren?

• Berry Kessels vertegenwoordigt SLAK ateliers en werkt aan de ontwikkeling van permanente atelierruimtes in Nijmegen. Hiervoor voert hij vele gesprekken met de ‘creatieve cirkel’ in Nijmegen en daaruit blijkt dat er vooral behoefte is aan vaste huurcontracten, betaalbaarheid en zekerheid. De zoektocht verloopt soms moeizaam, SLAK heeft immers geen oneindig capaciteit en is hij dus altijd opzoek naar investeerders. SLAK werkt op dit moment samen met woningcorporatie Talis (Nijmegen) en de gemeente Nijmegen. Het plan is om drie atelier- en broedplaatsen in oude panden in de wijk Dukenburg te creëren om zo meer cultuur naar Dukenburg te brengen. Berry vindt het belangrijk de belangen van kunstenaars en buurtbewoners te waarborgen, maar ook om nieuwe mensen te trekken naar Dukenburg. Als mogelijke locaties wordt nu gekeken naar een oude parkeerplaats en het voormalige ketelhuis. Ook worden er gesprekken gevoerd over extra ateliers en een expositieruimte in cultuurhuis De Lindenberg.
• Bernard Smits (directeur woningbouwvereniging WBVG)  houdt zich bezig met de ontwikkeling en verhuur van allerlei vormen van collectief wonen in zelfbeheer. Hij is ervan overtuigd dat deze woonvorm enorm veel meerwaarde biedt en dat we er alles aan moeten doen om het wonen in een collectieve woonvorm toegankelijker te maken. Daar streeft hij naar vanuit zijn functie bij WBVG als sociale verhuurder, maar ook als groot pleitbezorger voor de woon-coöperatie. Bernard vindt dat gemeenten meer wetten moeten maken om nieuwe atelier- en broedplaatsen mogelijk te maken. Het nog meer stimuleren van burgerinitiatieven zou daar wat Bernard betreft ook bij horen. Zijn advies: Zoek of formeer een groep van actieve kunstenaars en begin samen een initiatief. Zorg dat je met elkaar één stem bent. Samen kom je verder. Droom groot, maar weet dat je veel dingen links moet laten liggen, en wees je ervan bewust dat het een enorm doorzettingsvermogen vraagt. Extrapool in Nijmegen is daarvan een goed voorbeeld.

 
Ontwikkelen van een integrale beleidsvisie
Als laatste spreekt Marlies met Stef Katwijk, beleidsadviseur Kunst & Cultuur Gemeente Arnhem, en Riemer Dekker, Senior beleidsadviseur Cultuur Gemeente Nijmegen. Aan hen de vraag wat beide gemeenten doen aan het beleid voor atelier- en broedplaatsen, en hoe zij dit willen veranderen in de toekomst.

• Nijmegen heeft een actief atelierbeleid dat bijdraagt aan goedkope ateliers en streeft naar een goede doorstroming binnen de atelierruimtes. Als beleidsadviseur lobbyt Riemer Dekker voor nieuwe plekken. In die lobby is het vooral van belang om mensen te kennen en te zoeken die bezig zijn met het ontwikkelen van nieuwe locaties, die geld hebben en hen overtuigen dat er meer plek moet komen voor kunst & cultuur. Voor de (nabije) toekomst heeft Riemer het streven om meer initiatiefnemers te stimuleren en wil hij kijken hoe de gemeente hierbij kan helpen. Riemer wil ook dat er meer permanente atelierruimtes komen en hij heeft als doel het beschikbare budget hiervoor sterk te vergroten.
• Arnhem heeft daarentegen geen actief beleid voor atelierruimtes vertelt Stef Katwijk, hij wil dat de gemeente zich hiervoor sterker maakt. Stef werkt nog niet zo lang als beleidsadviseur in Arnhem en is hier dan ook elke dag mee bezig. Hij is met veel mensen in gesprek om zo de behoeftes van kunstenaars/cultureel ondernemers in kaart te brengen en aan de ambities van de gemeente te toetsen richting de kunst & cultuur. Het is volgens hem belangrijk dat jonge kunstenaars een verbintenis krijgen met de stad Arnhem. Daarom is het van groot belang dat er meer permanente atelierruimtes beschikbaar komen. Stef roept kunstenaars op contact met hem te zoeken, hij wil graag helpen om het probleem in Arnhem op te lossen.

 
Gesprek met de zaal 
Naar aanleiding van de vraaggespreken die Marlies heeft gevoerd, hieronder wat vragen en opmerkingen.

• Hoe gaan beheerders van atelierruimtes om met het probleem dat er niet altijd vanzelfsprekend een verloop is onder de huurders? Sommige kunstenaars huren nog steeds een atelier, maar zijn niet meer actief zijn als kunstenaar. Hoe permanent is permanent? Astrid Nobel van Quartair: ontwikkel een goed beleid hierop. Biedt kunstenaars een contract van bijvoorbeeld 5 jaar en bij verlenging kijken of een kunstenaar nog steeds actief is. Zoek ondersteuning bij een organisatie die hierin kan bemiddelen, in Den Haag is dat bijvoorbeeld kunstcentrum STROOM 

Een aantal wensen vanuit het publiek

• Er zou een goed kenniscentrum moeten komen in Gelderland, dat ook actief is in atelierbeleid
• Meer verantwoordelijkheid leggen bij de huurders, zoals bij Square28 en Quartair
• Kunstenaars en andere belangengroepen meer inspraak geven bij de gemeente
• Er moeten meer (bouw)kavels beschikbaar komen, het beleid op vastgoed moet veranderen  

Adviezen uit de zaal

• Begin een fonds om zo meer atelier- en broedplaatsen te ontwikkelen
• Zoek elkaar op! Word samen één stem, zo komen we verder
• Begin samen een initiatief, wacht niet af tot er wat wordt gedaan door andere instanties! 

Opzet tekst: Bastiaan Keeris (stagiair Reinwardt Academie)
 
Beeldende Kunst Arnhem en Beeldende Kunst Nijmegen zijn twee platforms waarin alle professionele beeldende kunstinstellingen uit beide steden (van groot naar klein) vertegenwoordigd zijn. Zij willen de aandacht, het draagvlak en de markt voor beeldende kunst vergroten. Een van de activiteiten die BK-Arnhem en BK-Nijmegen samen organiseren is Factor 50. Een netwerkbijeenkomst bedoeld voor kunstenaars, vertegenwoordigers van beeldende kunstorganisaties in Gelderland, ambtenaren van verschillende gemeenten en de provincie met beeldende kunst in de portefeuille. Factor 50 biedt gelegenheid elkaar te ontmoeten en ervaringen te delen.